درماتیت تماسی؛ علل ابتلا، انواع و روشهای درمان

درماتیت تماسی یکی از اختلالات پوستی شایع است که به علت تماس مستقیم پوست با مواد خاص یا تحریک‌کننده ایجاد می‌شود. این بیماری می‌تواند ناشی از مواد شیمیایی، گیاهی یا حتی عوامل فیزیکی باشد و معمولاً با علائمی نظیر خارش، قرمزی و التهاب همراه است. درماتیت تماسی به دو نوع اصلی تقسیم می‌شود: درماتیت تماسی تحریکی و درماتیت تماسی آلرژیک. دکتر جمال الدین حسن زاده، متخصص پوست و مو در سنندج، تأکید می‌کند که تشخیص زودهنگام و درمان مناسب این بیماری می‌تواند به کاهش عوارض و بهبود کیفیت زندگی افراد مبتلا کمک کند. ایشان بهترین روش درمان را طبق وضعیت بیمار انتخاب کرده و از عوارض جدی و مشکلات طولانی‌مدت این بیماری جلوگیری می کند. در این مقاله به بررسی علل، علائم، روش‌های تشخیص و درمان درماتیت تماسی خواهیم پرداخت.

درماتیت تماسی چیست؟

درماتیت تماسی یک نوع التهاب پوست است که به دلیل تماس مستقیم با یک ماده تحریک‌کننده یا آلرژن ایجاد می‌شود. این بیماری معمولاً با قرمزی، خارش، ورم و گاهای تشکیل تاول همراه است. درماتیت تماسی معمولاً از طریق مراحل زیر ایجاد می‌شود:

• تماس اولیه: هنگامی که پوست با یک ماده تحریک‌کننده یا آلرژیک تماس پیدا می‌کند، ممکن است هیچ واکنشی بلافاصله مشاهده نشود (به ویژه در مورد درماتیت تماسی آلرژیک). این تماس می‌تواند چندین بار اتفاق بیفتد تا سیستم ایمنی به ماده واکنش نشان دهد.
• واکنش ایمنی: در صورت تماسی که منجر به درماتیت تماسی آلرژیک می‌شود، سیستم ایمنی بدن به دلیل شناسایی ماده به عنوان یک تهدید، شروع به واکنش می‌کند. این واکنش ممکن است از چند روز تا چند هفته پس از تماس اولیه اتفاق بیفتد.
• التهاب و علائم: پس از شکل‌گیری حساسیت، در تماس‌های بعدی با همان ماده، سیستم ایمنی به سرعت واکنش نشان می‌دهد و منجر به التهاب و ظهور علائم می‌شود. علائم عمومی در این مرحله شامل قرمزی، خارش، ورم و تشکیل تاول است.

انواع درماتیت تماسی

درماتیت تماسی به دو نوع اصلی تقسیم می‌شود: درماتیت تماسی تحریک‌کننده و درماتیت تماسی آلرژیک. در ادامه به شرح هر یک از این انواع می‌پردازیم:

• درماتیت تماسی تحریک‌کننده: درماتیت تماسی تحریک‌کننده نوعی التهاب پوست است که به دلیل تماس مستقیم با مواد شیمیایی یا فیزیکی تحریک‌کننده ایجاد می‌شود. این مواد می‌توانند به پوست آسیب زده و منجر به علائم التهابی شوند. واکنش معمولاً بلافاصله پس از تماس با ماده تحریک‌کننده ایجاد می‌شود یا ممکن است چند ساعت بعد بروز کند.
• درماتیت تماسی آلرژیک: درماتیت تماسی آلرژیک یک واکنش ایمنی پوست به یک ماده خاص است که در آن سیستم ایمنی بدن به اشتباه به یک ماده بی‌خطر واکنش نشان می‌دهد. این نوع درماتیت به علت حساسیت ایجاد می‌شود و معمولاً نیاز به تماس اولیه با آلرژن دارد تا ایمنی بدن تحریک شود.

علل ایجاد درماتیت تماسی

درماتیت تماسی یک اختلال التهابی پوست است که به دلیل تماس با مواد مختلف ایجاد می‌شود. عوامل موثر در بروز این نوع درماتیت می‌توانند به دسته‌های شیمیایی، گیاهی و فیزیکی تقسیم شوند. در ادامه به بررسی هر یک از این دسته‌ها پرداخته می‌شود:

عوامل شیمیایی

این عوامل عمدتاً شامل مواد شیمیایی، مواد زائد و ترکیبات صنعتی هستند که می‌توانند به پوست آسیب برسانند و منجر به درماتیت تماسی شوند. برخی از این مواد عبارتند از:

• مواد شیمیایی مانند استون، الکل‌ها و بنزین که به‌عنوان حلال در صنایع مختلف استفاده می‌شوند و ممکن است پوست را خشک کرده و تحریک کنند.
• صابون‌ها و مواد شوینده خانگی و صنعتی که شامل ترکیباتی هستند که می‌توانند پوست را تحریک کرده و منجر به درماتیت شوند.
• عطرها، رنگ‌ها و نگهدارنده‌ها که می‌توانند واکنش‌های آلرژیک یا تحریک‌کنندگی ایجاد کنند.
• مواد شیمیایی صنعتی شامل سیمان، مواد تصفیه‌کننده و ترکیبات مختلفی که در صنایع شیمیایی و نفتی به کار می‌روند.
• بعضی از داروها می‌توانند منجر به بروز واکنش‌های آلرژیک یا تحریک‌کننده در پوست شوند.

عوامل گیاهی

برخی از گیاهان حاوی مواد حساسیت‌زا هستند که می‌توانند منجر به درماتیت تماسی شوند. مهم‌ترین این گیاهان شامل:

• بلوط سمی:یکی از شایع‌ترین عوامل ایجاد کننده درماتیت تماسی در مناطقی است که این گیاه وجود دارد. ماده شیمیایی موجود در این گیاه، اوکالی نامیده می‌شود و می‌تواند واکنش‌های آلرژیک شدید ایجاد کند.
• سماق سمی: مشابه بلوط، این گیاه نیز حاوی اوکالی است و می‌تواند باعث بروز درماتیت تماسی شود.
• برخی از گیاهان دیگر مانند گل‌های زینتی، سبزیجات و علف‌ها ممکن است حاوی ترکیبات ایجادکننده حساسیت باشند.

عوامل فیزیکی

عوامل فیزیکی می‌توانند به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم منجر به آسیب به پوست و بروز درماتیت تماسی شوند. این عوامل شامل:

• حرارت زیاد، خنکای شدید یا رطوبت بالا می‌توانند محافظت طبیعی پوست را تحت تأثیر قرار دهند و آن را مستعد درماتیت کنند.
• تماس مکرر با سطوح زبر یا فشار مداوم (مانند استفاده از نوارها یا نعل‌ها در ورزش) می‌تواند منجر به آسیب به پوست و درماتیت شود.
• تماس مکرر با آب (به ویژه آب کلر یا آب گرم) می‌تواند به خشکی پوست و تحریک آن منجر شود.

علائم درماتیت تماسی

درماتیت تماسی از بیماریهای پوستی است که علائم و نشانه‌های مشخصی دارد؛ اما معمولاً آنها بسته به ناحیه‌ای که واکنش‌های آلرژیک در آنجا ایجاد شده متفاوت است. رایج‌ترین نشانه‌ها شامل موارد زیر می‌شود:

• بثورات خارش دار
• لکه‌های تیره‌
• پوست خشک، پوسته پوسته و ملتهب
• تاول‌های دارای تراوش
• بثورات ناهموار و خارش‌دار
• قرمزی پوست
• سوزش پوست
• حساسیت به خورشید
• تورم به خصوص در زیر چشم‌ها، صورت یا نواحی کشاله ران

تشخیص درماتیت تماسی

تشخیص درماتیت تماسی معمولاً شامل یک ترکیبی از معاینه بالینی و آزمایشات خاص است. در ادامه به بررسی روش‌های تشخیص این بیماری می‌پردازیم:

معاینات بالینی

• پزشک از بیمار درباره علائم، زمان شروع آنها و مواجهه با مواد یا محیط‌های خاص سوال می‌پرسد. اطلاعاتی درباره شغل، فعالیت‌های روزانه و استفاده از محصولات آرایشی یا بهداشتی نیز می‌تواند مفید باشد. وی پوست بیمار را از نظر قرمزی، التهاب، خارش، تاول و پوسته‌ریزی معاینه می‌کند. الگوی توزیع و محل ضایعات نیز می‌تواند به تشخیص کمک کند.

آزمایشات پوستی

• آزمون پچ (Patch Test): این آزمون به منظور شناسایی آلرژی‌های تماسی انجام می‌شود. نوارهای حاوی مقادیر کوچک از آلرژن‌های شایع بر روی پوست (معمولاً پشت) چسبانده می‌شوند و بعد از ۴۸ تا ۹۶ ساعت برداشته می‌شوند. پوست در نقاط تماس بررسی می‌شود تا واکنش آلرژیک مشاهده شود.
• آزمون خراش (Scratch Test) یا آزمون پرایک (Prick Test) : این آزمون‌ها بیشتر برای تشخیص آلرژی‌های تنفسی یا غذایی استفاده می‌شوند، اما ممکن است در برخی موارد درماتیت تماسی نیز به کار گرفته شوند.

درمان درماتیت تماسی

درمان درماتیت تماسی بسته به شدت و نوع آن متفاوت است و معمولاً شامل چندین روش مختلف می‌شود. در اینجا به معرفی متداول‌ترین روش‌های درمانی می‌پردازیم:

دوری از مواد محرک یا آلرژن

• اولین و مهم‌ترین گام در درمان، شناسایی و اجتناب از تماس با عامل محرک یا آلرژن است.

داروهای موضعی

• کرم‌ها و پمادهای حاوی استروئید برای کاهش التهاب و خارش استفاده می‌شوند. برای موارد خفیف تا متوسط، از هیدروکورتیزون استفاده می‌شود، در حالی که موارد شدیدتر ممکن است به استروئیدهای قوی‌تر نیاز داشته باشند.
• استفاده مرتب از کرم‌ها و پمادهای مرطوب‌کننده به حفظ رطوبت پوست کمک کرده و به تسریع بهبودی کمک می‌کند.
• مهارکننده‌های کلسینورین مانند تاکرولیموس و پیمکرولیموس که می‌توانند به کاهش التهاب بدون عوارض جانبی استروئیدها کمک کنند.

داروهای خوراکی

• برای کاهش خارش و ناراحتی استفاده می‌شوند. آنتی‌هیستامین‌های بدون نسخه مانند دیفن‌هیدرامین و لوراتادین می‌توانند مفید باشند.
• در موارد شدید و گسترده، پزشک ممکن است استروئیدهای خوراکی مانند پردنیزون را تجویز کند.

پیشگیری از درماتیت تماسی

برای پیشگیری از درماتیت راه های ساده ای وجود دارد که با آنها می توانید پوست خود را ایمن کنید و در مقابل التهابات محافظت نمایید. در ادامه برخی از این موارد ارائه می شود.

• در انجام کارهای منزل و تمیز کردن ، زمانی که با سفید کننده ها و مواد شوینده در تماس هستید از دستکش های مناسب استفاده نمایید.
• برای استفاده از مواد شیمیایی در دسترس خود از نوع ایمن تر آن استفاده کنید که خطر ابتلا را تا حد قابل توجهی کاهش می دهد.
• افرادی که بسته به شغل خود مجبور هستند در ارتباط با این مواد شیمیایی قرار گیرند، بهتر است از لباس آستین بلند و شلوارهای بلند به همراه دستکش مناسب استفاده کنند.
• از صابون های ملایم که بدون رنگ و بو هستند استفاده کنید و از حمام رفتن زیاد دوری کنید.
• لباس های نخی از تحریک پوست جلوگیری می کنند.

زمان مراجعه به پزشک

در موارد درماتیت تماسی، مراجعه به پزشک در برخی شرایط ضروری است. در اینجا به مواردی که باید به پزشک مراجعه کنید اشاره می‌شود:

• تورم یا التهاب شدید
• خارش غیرقابل کنترل
• گسترش ضایعات پوستی
• وجود تاول یا زخم
• عدم بهبودی
• بروز تب یا علائم عمومی دیگر

سوالات متداول

آیا درماتیت تماسی خطرناک است؟

• درماتیت تماسی معمولاً خطرناک نیست، اما می‌تواند باعث ناراحتی و عوارضی مانند عفونت شود. در موارد شدید، ممکن است واکنش‌های حساسیتی جدی نیز ایجاد کند. لذا، تشخیص و درمان به‌موقع اهمیت زیادی دارد.

درماتیت تماسی تحریکی و آلرژیک چه تفاوتی با هم دارند؟

• درماتیت تحریکی به دلیل تماس با مواد محرک ایجاد می‌شود، در حالی که درماتیت آلرژیک به واکنش ایمنی نسبت به مواد خاص مرتبط است.

آیا درماتیت تماسی مسری است؟

• خیر، درماتیت تماسی مسری نیست و تنها در اثر تماس مستقیم با مواد تحریک‌کننده یا آلرژی‌زا ایجاد می‌شود.

آیا درمان خانگی برای درماتیت تماسی وجود دارد؟

• بله، استفاده از کرم‌های مرطوب‌کننده، آلوئه‌ورا و کمپرس سرد می‌تواند به تسکین علائم کمک کند، اما مشاوره با پزشک توصیه می‌شود.

چه مدت طول می‌کشد تا درماتیت تماسی درمان شود؟

• زمان بهبودی بسته به شدت و نوع درماتیت متفاوت است؛ معمولاً با درمان مناسب، علائم در چند روز تا چند هفته کاهش می‌یابد.

آیا درماتیت تماسی مسری است؟

• خیر، درماتیت تماسی مسری نیست. این یک واکنش فردی به یک ماده خاص است و نمی‌تواند به دیگران منتقل شود.

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنم؟

• اگر علائم شدت گرفته، گسترش پیدا کرده یا بهبود نیابند، یا در صورت بروز نشانه‌هایی از عفونت، باید به پزشک مراجعه کنید.

آیا می‌توان درماتیت تماسی را کاملاً درمان کرد؟

• بسیاری از افراد می‌توانند با شناسایی و اجتناب از عوامل محرک یا آلرژن علائم را کنترل کنند. درمان مؤثر می‌تواند به تسکین علائم کمک کند، اما برخی افراد ممکن است نیاز به مدیریت طولانی‌مدت داشته باشند.

آیا داروهای خانگی برای درمان درماتیت تماسی مؤثر هستند؟

• برخی درمان‌های خانگی مانند کمپرس سرد یا حمام‌های جو دوسر ممکن است به تسکین خارش و التهاب کمک کنند، اما مهم است که با پزشک خود مشورت کنید تا درمان مناسب را دریافت نمایید.

درماتیت تماسی در چه نواحی ایجاد میشود؟

• درماتیت تماسی می‌تواند در هر جایی از بدن که تماس با ماده محرک یا آلرژن صورت گیرد، ظاهر شود. نواحی معمول شامل صورت، دست‌ها، گردن و نواحی دیگر است.

درماتیت تماسی از چه سنی ممکن است بروز کند؟

• درماتیت تماسی می‌تواند در هر سنی بروز کند، اما در بزرگسالان بیشتر شایع است.

نتیجه‌گیری

درماتیت تماسی یکی از انواع حساسیت های پوستی است که در اثر تماس با یک ماده خاص ایجاد می شود. این بیماری می‌تواند تأثیر زیادی بر کیفیت زندگی فرد داشته باشد، اما با شناخت علل و علائم آن و اتخاذ روش‌های درمانی مناسب، می‌توان به کاهش عوارض این بیماری کمک کرد. توجه به پیشگیری و شناسایی زودهنگام علائم، نقش کلیدی در مدیریت این اختلال ایفا می‌کند. اگر با علائم درماتیت تماسی مواجه شدید، بهتر است به پزشک مراجعه کنید تا درمان مناسب برای شما تعیین شود.

• درماتيت سبوره ئيك وشوره سر
  تاریخ انتشار : 1391-12-02تاریخ بروز رسانی : 1402-06-06